राष्ट्रीय राजकारणात माकपची भूमिका !

मार्क्सवादी कम्युनिस्ट पक्षाचे २४ वे राष्ट्रीय अधिवेशन सध्या मदुराई येथे सुरू आहे. या अधिवेशनात पक्षाच्या मजबूतीबरोबरच इंडिया आघाडीसाठी पक्षाने मोठी भूमिका बजावल्याचे केरळचे मुख्यमंत्री विजय पिनराई यांनी म्हटले. ते म्हणाले की, सध्याच्या विरोधी आघाडीसाठी इंडिया हे नाव नेमके कोणी आणले यावर अनेक मते मांडले जातात. बरेच जण असं म्हणतात की, काँग्रेस नेते राहुल गांधी आणि पश्चिम बंगालच्या मुख्यमंत्री ममता बॅनर्जी यांनी हे नाव निवडले असावे. परंतु, वास्तव असे आहे की, सीपीएमचे तत्कालीन सरचिटणीस दिवंगत सीताराम येचुरी यांनी मांडलेली सूचना ‘वुई फाॅर इंडिया ‘ किंवा ‘विक्ट्री फॉर इंडिया’ होती. हे नाव इतर नेत्यांनी त्वरित नाकारले. ज्यांना ते प्रचाराच्या घोषणासारखे वाटले. तरीही, येचुरी शेवटच्या श्वासापर्यंत सर्वात मोठे बंधनकारक शक्ती आणि युतीमधील प्रत्येक स्वभावाच्या नेत्यांमध्ये एक संवादाचा दुवा राहिले. तरीही, येचुरी यांच्यानंतर, सीपीएमला इंडिया ब्लॉकपासून दूर राहण्यात आनंद नाही, तर, खूप वाईट वाटते. मात्र, इंडिया आघाडी ही लोकसभा निवडणूक २०२४ करिता गठीत झाली होती. याविषयीचा उहापोह सीपीएमच्या २ एप्रिलपासून मदुराईमध्ये आपल्या २४ व्या पक्ष अधिवेशनात मांडला गेला. देशातील सर्वात मोठा कम्युनिस्ट पक्ष भविष्यात कोणत्या संभाव्य मार्गावर जाईल याविषयी अनेक प्रश्न हवेत लटकले आहेत. सीपीएमचे माजी सरचिटणीस यांचे मत आहे की युती ‘राष्ट्रीय स्तरावर काय होते यावर अवलंबून नाही’, परंतु राज्यवार आधारावर झालेल्या करारांवर अवलंबून राहील. त्यात केरळ आणि पश्चिम बंगाल या दोन राज्यांचा स्पष्ट उल्लेख होता, जिथे सीपीएम नेहमीच आपल्या भारतातील भागीदारांशी थेट संघर्ष करत आहे. पश्चिम बंगाल युनिट हळूहळू कमी होत असताना, मुख्यमंत्री पिनराई विजयन यांच्या नेतृत्वाखालील केरळ सीपीएमनेच आता पक्षात जोरदार मुसंडी मारली आहे. अधिक व्यावहारिक असलेल्या येचुरींच्या विरोधात नेहमीच कट्टर आणि सिध्दांतवादी प्रकाश करात यांचा मार्ग स्वीकारणारा केरळ पक्ष पुन्हा एकदा पक्षावर आपली पकड करण्यासाठी सज्ज झाला आहे. गेल्या नोव्हेंबरमध्ये केंद्रीय समितीच्या बैठकीत सादर करण्यात आलेल्या २४ व्या अधिवेशनाच्या राजकीय ठरावाच्या सुरुवातीच्या मसुद्यापासूनच सीपीएममध्ये इंडिया आघाडी संदर्भात  बदललेला दृष्टीकोन प्रत्येकाने पाहण्यासारखा आहे. पक्षाने काँग्रेसच्या आर्थिक धोरणांपासून दूर राहिले पाहिजे आणि हिंदुत्वाच्या सांप्रदायिक मुद्द्यांवर त्यांच्या तडजोडीच्या भूमिकेवर टीका केली पाहिजे, असे निरीक्षण नोंदवले आहे. इंडिया ब्लॉक विरोधी मंच म्हणून चालू ठेवू शकतो असे सांगताना, मसुद्यात हे स्पष्ट केले आहे की, केरळ आणि पश्चिम बंगालसारख्या पारंपारिक गढीमध्ये सीपीएमने आपल्या निवडणूक हितांचे रक्षण केले पाहिजे. सीपीएमने आपल्या डावपेचांवर काम केले पाहिजे आणि राज्य-विशिष्ट दृष्टीकोन आणला पाहिजे, असे त्यात म्हटले आहे. हे स्पष्ट होते की नेतृत्वाने अधिक सतर्क दृष्टीकोन घेतला आहे, विशेषत: जेव्हा ते काँग्रेससोबत संयुक्त मंच सामायिक करण्याच्या बाबतीत येते. धर्मनिरपेक्ष विरोधी पक्षांना एकत्र आणण्यासाठी, मुख्यत: भाजपविरोधी मते एकत्रित करण्यासाठी आणि एकत्रित करण्याचा एक सैल मंच म्हणून इंडिया ब्लॉक, चालू ठेवावे. त्यांच्या कामाचा मुख्य फोकस स्पष्टपणे संसद आणि नियतकालिक निवडणुकांवर असेल.” त्यांनी पुढे जोर दिला की सीपीएम काँग्रेससोबतच्या कोणत्याही युतीचा भाग होऊ शकत नाही, ज्या स्थितीचा पक्षाने हैदराबादमधील  व्या अधिवेशनात पुनरुच्चार केला होता. मात्र, ते तिथेच थांबत नाही. डाव्या राजकीय जागा व्यापलेल्या इंडिया ब्लॉकच्या राजकीय धोक्यांवर ते विस्ताराने पुढे गेले. “पक्षाच्या स्वतंत्र भूमिका आणि कृतीला इंडिया ब्लॉकमध्ये बदलण्याच्या कोणत्याही प्रवृत्तीला विरोध करण्याच्या गरजेवर जोर देण्यात आला आहे. इंडिया ब्लॉक काँग्रेसमधील मुख्य पक्षाच्या वर्गीय स्वभावाबाबतही आपण स्पष्ट असले पाहिजे,” असे या मसुद्यात म्हटले आहे. सुरुवातीच्या मसुद्याने इंडिया ब्लॉकच्या राजकीय निकटतेसाठी मित्र सीपीआयलाही वाचवले नाही. डाव्या व्यासपीठाऐवजी भारतीय कम्युनिस्ट पक्षाच्या विरोधात  डाव्या पक्षांच्या ऐक्याच्या मार्गात उभे राहण्याचा आरोप करण्यात आला. “त्याचे मोठे आरोप असूनही, सीपीआयने  लोकसभा जागा जिंकण्याला प्राधान्य दिलेले दिसते. पक्ष संसदेत आणि विशेषत: सहमत असलेल्या मुद्द्यांवर संसदेबाहेर इंडिया आघाडी पक्षांना सहकार्य करेल,” ही भूमिका आमची होती, असेही पिनराई यांनी म्हटले. केरळचे मुख्यमंत्री आणि सीपीएम नेते पिनाराई विजयन, ज्यांना राज्यात लोकप्रियता आहे. पिनाराई यांना पक्षात आणि सरकारमध्ये ज्या प्रकारे एकमेव नेता म्हणून सध्या मानले जात आहे. देशातील डावे राजकारण आणि देशात राष्ट्रीय स्तरावर आवश्यक असलेली राजकीय भूमिका घेण्यासाठी माकप वचनबद्ध राहील, अशा घोषणेने पिनराई यांनी भाषणाचा समारोप केला.