नक्षलवाद्यांविरोधातील ऑपरेशन का झाले अपयशी?

 बिजापूरः या भागात नक्षलवाद्यांचा वावर मोठया संख्येने असतो. त्यातच हे नक्षलवादी क्रूर आहेत. याची माहिती असूनही नक्षलवाद्यांविरोधात मोठी मोहीम राबविताना त्यात अनेक त्रुटी राहिल्याने नक्षलवाद्यांच्या हल्ल्यात 24 जवानांना हकनाक आपले प्राण गमवावे लागले.  

शनिवारी बस्तरच्या विजापूरमध्ये नक्षलवादी हल्ल्यात 24 सैनिकांना हौतात्म्य आले. माओवाद्यांनी 700 सैनिकांना घेरले आणि त्यांच्यावर हल्ला केला. सुमारे 700 सैनिक आणि नक्षलवाद्यांत तीन तास चकमक सुरू होती. 20 दिवसांपूर्वी या भागात मोठ्या संख्येने नक्षलवादी आहेत, अशी माहिती पोलिस. केंद्रीय राखीव दलासह अन्य यंत्रणांना मिळाली होती. ज्या ठिकाणी चकमक झाली, त्या भागात नक्षलवाद्यांच्या फर्स्ट बटालियनचा परिसर आहे. 20 दिवसांपूर्वी, यूएव्ही छायाचित्रांद्वारे हे उघड झाले होते, की येथे मोठ्या संख्येने नक्षलवाद्यांचा वावर आहे. या कारवाईत सीआरपीएफ, एसटीएफ, डीआरजी, कोब्रा आणि बस्तरिया यांसारख्या यंत्रणांचा सहभाग होता. असे असूनही, या ऑपरेशनमध्ये सुरक्षा दलाचे काय चुकले, समजून घेतले पाहिजे. केंद्राचे वरिष्ठ सुरक्षा सल्लागार आणि सीआरपीएफचे माजी डीजीपी के. विजय कुमार व्यतिरिक्त सध्याचे आयजी ऑपरेशन नलिन प्रभात स्वत: गेल्या 20 दिवसांपासून जगदलपूर, रायपूर आणि विजापूर भागात उपस्थित होते. असे असूनही, इतक्या मोठ्या संख्येने सैनिकाना हौतात्म्य आल्यामुळे संपूर्ण ऑपरेशनल नियोजनावर प्रश्‍नचिन्ह आहे. बड्या अधिका-यांची उपस्थितीदेखील नक्षलवाद्यांना सतर्क करते. मोठ्या अधिका-यांच्या हालचालीची इत्यंभूत माहिती त्यांना मिळत असते. नक्षलवाद्यांचे खब-यांचे जाळे एवढे भक्कम असते. अधिका-यांच्या सतत हालचालीच्या माहितीनुसार नक्षलवादी आपली मोहीम आखतात. त्यानुसार ते त्यांचे नियोजन करतात. विजापूर नक्षलवादी हल्ल्यातही असेच घडले.  घटनास्थळी उपस्थित असलेल्या लोकांच्या म्हणण्यानुसार हौतात्म्य आलेल्या जवानांची संख्या 30 पर्यंत असू शकते. छत्तीसगडच्या गोरिल्ला वॉरफेअर भागात, सुरक्षा दलाला एकाच रणनीतीद्वारे सातत्याने यश मिळत नाही. त्यासाठी रणनीती बदलावी लागते. येथे वर्षानुवर्षे कोणत्याही एका धोरणानुसार हल्ले, प्रतिहल्ले करणे सैनिकांसाठी प्राणघातक ठरू शकते. उच्चपदस्थ अधिका-यांचे काम रणनीतिक बदल आणि नक्षलवादी चळवळ कमकुवत करणे हेच असते. वरुन तयार केलेल्या या रणनीतींवर प्रत्यक्ष मैदानात योजना आखणे चुकीचे ठरते. दीर्घकाळ रणनीतीमध्ये कोणताही बदल झाला नाही, तर सुरक्षा दलाला नक्षलवाद्यांचा सामना अधिक कठीण होते. अशा परिस्थितीत नक्षलवाद्यांनी त्यांच्या हल्ल्यांचा अंदाज घेणे सोपे झाले आणि सैनिकांच्या जीवाला धोका झाला. विजापूरमध्ये या नक्षलवादी हल्ल्यापूर्वी सशस्त्र वाहन (यूएव्ही) किंवा ड्रोनच्या फोटो आणि व्हिडिओंच्या आधारे येथे ऑपरेशनची योजना आखण्यात आली होती; परंतु नक्षलवादी ऑपरेशनचे सूत्र असे सूचित करतात, की 100-200 नक्षलवाद्यांची हालचाल सामान्य आहे. ऑपरेशनची योजना करण्यासाठी आपण याला बुद्धिमत्ता इनपुट मानू शकत नाही. स्थानिक पातळीवर नक्षलवादी गटांपेक्षा सुरक्षा दलांना स्थानिकांचे मोठे समर्थन आहे. त्यांच्याकडून मिळालेल्या माहितीच्या आधारे, पिनपॉईंट ऑपरेशन्स योजना आखण्यात आली; परंतु गेल्या काही वर्षांपासून नक्षलवादी कारवाईत सामील झालेल्या अधिकारी नक्षलवाद्यांचा सामना करण्यापेक्षा आत्मसमर्पण करण्याचा सल्ला दिला जात असतो. सुरक्षा दलाला नक्षलवाद्यांच्या हालचालींची माहिती कमी झाली आहे. झीराम हल्ल्याचा मुख्य सूत्रधार आहे. हल्ला करणारे नक्षलवादी हे त्याच्या टीमचे सदस्य होते. गोळीबाराचा आदेश आला, की जवान त्यांच्या प्रशिक्षणानुसार कारवाई करतात. अशा परिस्थितीत एकसारखेपणा उपयोगाचा नसतो. दुसरीकडे नक्षलवाद्यांचे प्रशिक्षण आणि आदेश नेहमीच सारखे असतात. त्यांचे एकक काहीही असले तरी कारवाईच्या वेळी त्यांची एकरूपता कधीही खराब होत नाही.  जवानांचे तसे होत नाही. त्यामुळे अशा मोहिमेत अपयश येते. 

शाह यांचा आसाम दौरा रद्द

छत्तीसगडमधील सुकमा-विजापूर येथे नक्षलवाद्यांनी हल्ला केल्यावर गृहमंत्री अमित शहा यांचा आसाम दौरा रद्द करण्यात आला आहे. ते म्हणाले, की सध्या शोध मोहीम सुरू आहे. मी सैनिकांच्या कुटूंबाला अभिवादन करतो. सैनिकांचे हौतात्म्य व्यर्थ जाऊ देणार नाही.